Συνέντευξη στην Δρ. Μάρθα Θεοδώρου
Ο θεσμός του Ευρωπαίου Διαμεσολαβητή βοηθά ανθρώπους, επιχειρήσεις και οργανισμούς διερευνώντας αναφορές για κακοδιοίκηση κατά θεσμικών οργάνων, οργανισμών και υπηρεσιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). Πώς ανταποκρίνεται η διοίκηση της ΕΕ στις προτάσεις και τις συστάσεις σας σχετικά με τον τρόπο βελτίωσης του έργου της;
Είμαι στην ευχάριστη θέση να πω ότι η διοίκηση της ΕΕ ανταποκρίνεται θετικά στο 80% περίπου των προτάσεων και των συστάσεών μου. Ωστόσο, το ποσοστό αυτό δεν αποδίδει τη συνολική εικόνα. Με το να επισημαίνουμε συστημικά ζητήματα, οι έρευνές μας επίσης συχνά έχουν ως αποτέλεσμα θετικές αλλαγές στην εξέλιξη των πραγμάτων.
Για παράδειγμα, δεδομένου ότι το Γραφείο μου έχει τονίσει τη σημασία της εφαρμογής κανόνων για τις «περιστρεφόμενες πόρτες» (μεταπήδηση στον ιδιωτικό τομέα), την αντιμετώπιση πιθανών συγκρούσεων συμφερόντων και τη βελτίωση της νομοθετικής διαφάνειας, η διοίκηση της ΕΕ έχει αντιληφθεί σε μεγαλύτερο βαθμό αυτά τα ζητήματα και έδειξε μεγαλύτερη προθυμία να κάνει βελτιώσεις.
Υπάρχουν επίσης περιπτώσεις όπου τα όργανα βελτιώνουν τις διοικητικές πρακτικές τους πριν καν ολοκληρωθεί η έρευνα.
Σε πρόσφατη επιστολή προς την Πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, τονίσατε ότι ένα ισχυρό σύστημα καταπολέμησης της διαφθοράς και δεοντολογίας πρέπει να αποτελεί αναπόσπαστο μέρος όλων των θεσμικών οργάνων της ΕΕ. Ποια συγκεκριμένα μέτρα προτείνετε;
Χαιρετίζω το σχέδιο προτάσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τη μεταρρύθμιση του συστήματος δεοντολογίας του, αλλά πιστεύω ότι ορισμένες από τις προτάσεις θα μπορούσαν να ενισχυθούν περαιτέρω. Αυτό θα μπορούσε να γίνει, για παράδειγμα, με τη δημοσίευση πληροφοριών σχετικά με τις συναντήσεις όλων των Μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του προσωπικού τους με εκπροσώπους ομάδων συμφερόντων, καθώς και με εκπροσώπους από τρίτες χώρες. Επιπλέον, η επιτροπή του Κοινοβουλίου που είναι αρμόδια για την παρακολούθηση της εφαρμογής του Κώδικα Δεοντολογίας των Μελών θα πρέπει να έχει τη δυνατότητα να διεξάγει έρευνα με δική της πρωτοβουλία.
Ζήτησα επίσης από την Πρόεδρο του Κοινοβουλίου να διασφαλίσει ότι η μεταρρυθμιστική διαδικασία στο σύνολό της είναι όσο το δυνατόν πιο ανοιχτή και διαφανής.
Συναντηθήκατε πρόσφατα με τους επικεφαλής του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου (ECA), της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Καταπολέμησης της Απάτης (OLAF) και της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας (EPPO). Πώς θα αξιολογούσατε το τρέχον πλαίσιο εποπτείας στην Ευρωπαϊκή Ένωση;
Καθένα από αυτά τα όργανα έχει να διαδραματίσει το δικό του μοναδικό ρόλο στη διασφάλιση της ακεραιότητας και της λογοδοσίας της διοίκησης της ΕΕ. Οι συζητήσεις μας τον Φεβρουάριο μας βοήθησαν να κατανοήσουμε καλύτερα ο ένας το έργο του άλλου, αλλά μια δημόσια διάσκεψη που προγραμματίστηκε για τον Ιούνιο θα προσφέρει τη δυνατότητα για μια εκτενέστερη συζήτηση σχετικά με το τρέχον πλαίσιο εποπτείας της ΕΕ και με το τι μπορεί να χρειαστεί να βελτιωθεί.
Το κράτος δικαίου είναι μία από τις βασικές αξίες πάνω στις οποίες οικοδομήθηκε η Ευρωπαϊκή Ένωση και η οποία εγγυάται τα θεμελιώδη δικαιώματα και την ισότητα. Σε ένα πλαίσιο αβέβαιων εξελίξεων, πώς θα μπορούσε να υπερασπιστεί και να προωθηθεί σήμερα; Ποια μπορεί να είναι η συνεισφορά σας και ποιες πρωτοβουλίες σκοπεύετε να αναλάβετε στον τομέα αυτό στο άμεσο μέλλον;
Δεν μπορεί να υπάρξει κράτος δικαίου χωρίς χρηστή διοίκηση. Μια κοινωνία που υποστηρίζει το κράτος δικαίου πρέπει να περιλαμβάνει μια δημόσια διοίκηση που ακολουθεί καθιερωμένους κανόνες και διαδικασίες κατά την εφαρμογή των κυβερνητικών πολιτικών. Πρέπει επίσης να ακροάται τις απόψεις όλων των πολιτών της και να τους μεταχειρίζεται ισότιμα.
Υπό αυτή την έννοια, το έργο μου να διατηρώ τη διοίκηση της ΕΕ διάφανη, υπόλογη προς λογοδοσία και αξιόπιστη συμβάλλει στη διασφάλιση του κράτους δικαίου σε επίπεδο ΕΕ. Βοηθά επίσης τα θεσμικά όργανα της ΕΕ να αποτελέσουν θετικό παράδειγμα για τις δημόσιες αρχές στα κράτη μέλη.
Κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19 και των μέτρων που ελήφθησαν για τον περιορισμό της, υπήρξε συζήτηση για την προστασία των προσωπικών δεδομένων των ευρωπαίων πολιτών. Υπήρξε κάποια παρέμβαση από μέρους σας;
Το Γραφείο μου ασχολήθηκε κυρίως με τη διαφάνεια στη λήψη αποφάσεων και με αιτήματα για πρόσβαση σε έγγραφα που σχετίζονται με την πανδημία COVID-19.
Για το μετριασμό των οικονομικών και κοινωνικών επιπτώσεων της πανδημίας του κορωνοϊού, o Μηχανισμός Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας αποτελεί το βασικό μέσο του NextGenerationEU, το οποίο χρηματοδοτεί μεταρρυθμίσεις και επενδύσεις στα κράτη μέλη. Πώς θα μπορούσε να διασφαλιστεί μεγαλύτερη διαφάνεια όσον αφορά τα ταμεία ανάκαμψης της ΕΕ;
Οι Ευρωπαίοι πρέπει να έχουν εύκολα προσβάσιμες πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο δαπανώνται τα κονδύλια της ΕΕ για την ανάκαμψη. Έχω ρωτήσει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ποια μέτρα έχει λάβει για να εγγυηθεί τη διαφάνεια όταν πρόκειται για διαπραγματεύσεις για τα εθνικά σχέδια, καθώς και πώς θα διασφαλίσει τον δημόσιο έλεγχο των στόχων που επιτυγχάνονται από τα κράτη μέλη.
Το Γραφείο μου εξετάζει επίσης ορισμένες υποθέσεις πρόσβασης σε έγγραφα που αφορούν τα κονδύλια για την ανάκαμψη. Μετά από μία από αυτές τις περιπτώσεις, ζήτησα από την Επιτροπή να αντιμετωπίσει τα αιτήματα πρόσβασης με μεγαλύτερη συνέπεια και να εξηγήσει καλύτερα το σκεπτικό της εάν αποφασίσει να μην δημοσιοποιήσει πληροφορίες.
Τέλος, μαζί με τον ΟΟΣΑ, δημοσιεύσαμε οδηγίες σχετικά με τη χρήση των κονδυλίων ανάκαμψης που προσδιορίζουν τρόπους για τη τοπική, εθνική και την ευρωπαϊκή δημόσια διοίκηση για την προώθηση της πρόσβασης στις πληροφορίες, τη βελτίωση της επικοινωνίας με το κοινό και την ενίσχυση της συμμετοχής των πολιτών.
Αποφασίσατε να δώσετε προτεραιότητα στον έλεγχο για τη λήψη αποφάσεων στην ΕΕ οι οποίες αφορούν το περιβάλλον και ξεκινήσατε μία δημόσια διαβούλευση για τη διαφάνεια αυτής της διαδικασίας. Ποιες θα είναι οι επόμενες ενέργειές σας σε αυτό το θέμα;
Δεδομένου του πρωτοφανούς μεγέθους των σημερινών περιβαλλοντικών προκλήσεων, η ΕΕ υπήρξε πολύ ενεργή όσον αφορά τη νέα νομοθεσία που στοχεύει στην προστασία του περιβάλλοντος και την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. Στα τέλη του περασμένου έτους πραγματοποιήσαμε δημόσια διαβούλευση για τη διαφάνεια στη λήψη αποφάσεων που αφορούν το περιβάλλον στην ΕΕ, αφού ορισμένες από τις προηγούμενες έρευνές μας αποκάλυψαν περιπτώσεις όπου οι περιβαλλοντικές πληροφορίες δημοσιοποιήθηκαν είτε πολύ αργά είτε καθόλου, αφαιρώντας ουσιαστικά το δικαίωμα των πολιτών να συμμετέχουν στη νομοθετική διαδικασία. Αυτήν τη στιγμή αναλύουμε τις απαντήσεις που λάβαμε, οι οποίες θα μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε καλύτερα τις πιθανές δυσκολίες που αντιμετωπίζει το κοινό όσον αφορά την έγκαιρη πρόσβαση σε πληροφορίες που αφορούν το περιβάλλον.
Η διαφάνεια του έργου των θεσμικών oργάνων της ΕΕ, η πρόσβαση του κοινού στα έγγραφά τους και οι σχετικοί κανόνες που θεσπίστηκαν το 2001 έχουν πυροδοτήσει μεγάλες συζητήσεις στο παρελθόν. Είκοσι δύο χρόνια μετά, τι είναι αυτό που έχει αλλάξει και ποια είναι η προσέγγισή σας σε αυτό το θέμα;
Αυτό που έχει αλλάξει είναι οι τρόποι με τους οποίους επικοινωνούμε, ιδιαίτερα η χρήση γραπτών και άμεσων μηνυμάτων, όχι μόνο στην ιδιωτική μας ζωή αλλά και στην εργασία. Οι κανόνες της ΕΕ για την πρόσβαση στα έγγραφα που θεσπίστηκαν το 2001 σημειώνουν ότι δεν έχει σημασία το μέσο αλλά το περιεχόμενο.
Με άλλα λόγια, εάν ένα γραπτό μήνυμα αφορά πολιτικές ή αποφάσεις της ΕΕ, η διοίκηση θα πρέπει να το αντιμετωπίζει ως έγγραφο της ΕΕ και να το καταγράφει.
Δυστυχώς, είδαμε ότι αυτό δεν συμβαίνει πάντα. Μετά από αίτημα ενός δημοσιογράφου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απέτυχε να αναζητήσει σωστά τα φερόμενα γραπτά μηνύματα μεταξύ της Προέδρου της και του Διευθύνοντος Συμβούλου της Pfizer. Δεν ζήτησε ρητά από το προσωπικό γραφείο της Προέδρου να αναζητήσει τα κείμενα επειδή τα γραπτά μηνύματα δεν πληρούν τα εσωτερικά του κριτήρια εγγραφής. Διαπίστωσα ότι πρόκειται για περίπτωση κακοδιοίκησης και ζήτησα από την Επιτροπή να αλλάξει την προσέγγισή της. Έχω επίσης δημοσιεύσει συστάσεις για τη διοίκηση της ΕΕ όσον αφορά την καταγραφή γραπτών και άμεσων μηνυμάτων που σχετίζονται με την εργασία.
Στη νέα στρατηγική σας «Προς το 2024», ένας από τους στόχους της είναι να εντοπίσει τις συστημικές τάσεις στη δημόσια διοίκηση σε επίπεδο ΕΕ και σε εθνικό επίπεδο και να αξιολογήσει τις επιπτώσεις τους στην ευρωπαϊκή δημοκρατία. Θα θέλατε να μας παραθέσετε μερικά σχετικά παραδείγματα;
Μια συστημική τάση που έχω παρατηρήσει είναι η ζημιά που μπορεί να προκληθεί στην εμπιστοσύνη του κοινού στους θεσμούς από τις λεγόμενες «περιστρεφόμενες πόρτες», με μια γενική τάση να υποτιμώνται οι καταστροφικές επιπτώσεις των πρώην δημοσίων υπαλλήλων που φέρνουν τις γνώσεις και τα δίκτυά τους σε συναφείς τομείς στον ιδιωτικό τομέα.
Έχω ασχοληθεί με μερικές υποθέσεις υψηλού προφίλ τα τελευταία χρόνια σε αυτόν τον τομέα. Για παράδειγμα, διαπίστωσα ότι η Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών δεν έπρεπε να είχε επιτρέψει στον πρώην εκτελεστικό διευθυντή της να γίνει διευθύνων σύμβουλος μιας ένωσης χρηματοπιστωτικών λόμπι. Ομοίως είπα ότι ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Άμυνας δεν έπρεπε να επιτρέψει στον πρώην διευθύνοντα σύμβουλό του να γίνει στρατηγικός σύμβουλος στην Airbus. Και οι δύο αυτές περιπτώσεις αντιπροσώπευαν σαφή κίνδυνο σύγκρουσης συμφερόντων και είχαν τη δυνατότητα να υπονομεύσουν την εμπιστοσύνη του κοινού στα θιγόμενα όργανα.
Έχω διεξαγάγει επίσης μια μεγάλη έρευνα σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή χειρίζεται αυτό το ζήτημα. Πρότεινα να είναι πιο έτοιμη να απαγορεύσει προσωρινά τις θέσεις εργασίας εάν εγκυμονούν κινδύνους που δεν μπορούν να αντισταθμιστούν από περιορισμούς ή εάν οι περιορισμοί δεν μπορούν να παρακολουθηθούν και να επιβληθούν αξιόπιστα.
Ως ένα θετικό γεγονός αναφέρεται ότι η Επιτροπή, ο Οργανισμός Άμυνας και η Αρχή Τραπεζών ανταποκρίθηκαν θετικά στις προτάσεις και τις συστάσεις μου για βελτίωση σε αυτόν τον τομέα.
Πώς θα αυξήσετε την ευαισθητοποίηση των πολιτών για το έργο του Διαμεσολαβητή στα κράτη μέλη; Θα μπορούσατε να αναπτύξετε ένα δίκτυο με τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, ως πολλαπλασιαστές του έργου σας σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο;
Συνεργαζόμαστε ήδη με εθνικούς και περιφερειακούς Διαμεσολαβητές μέσω του Ευρωπαϊκού Δικτύου Διαμεσολαβητών. Αυτός ο οργανισμός μας βοηθά να προωθήσουμε ο ένας το έργο του άλλου και μας δίνει τη δυνατότητα να εξετάσουμε καλύτερα ζητήματα που αφορούν τόσο τη διοίκηση της ΕΕ όσο και τις εθνικές ή περιφερειακές διοικήσεις μέσω παράλληλων ερευνών.
Όσον αφορά την αύξηση της ευαισθητοποίησης για το έργο μας γενικά, η στρατηγική μου ήταν να διασφαλίσω ότι οι προτεραιότητές μας ευθυγραμμίζονται με αυτές του κοινού. Διερευνώντας σύγχρονα ζητήματα για τα οποία ενδιαφέρονται οι άνθρωποι, όπως για παράδειγμα η διαφάνεια στις συμφωνίες προμήθειας εμβολίων για την COVID-19 ή πώς η διοίκηση της ΕΕ διασφαλίζει τη λογοδοσία στις δαπάνες των κονδυλίων της ΕΕ για την ανάκαμψη, μπορούμε να έχουμε μεγαλύτερη προσοχή για το έργο μας.
Ποια είναι η ευρωπαϊκή χώρα από την οποία λαμβάνεται τις περισσότερες αναφορές; Οι Έλληνες πολίτες απευθύνονται σε εσάς για να υποβάλουν αναφορές; Για ποια θέματα;
Πέρυσι, λάβαμε τον μεγαλύτερο αριθμό αναφορών από την Ισπανία. Από την Ελλάδα λάβαμε 74 αναφορές και ξεκινήσαμε 11 έρευνες. Οι έρευνες αφορούσαν κυρίως παραβάσεις του δικαίου της ΕΕ και των διαδικασιών πρόσληψης των θεσμικών οργάνων της ΕΕ.
Εκλεγήκατε για πρώτη φορά Ευρωπαία Διαμεσολαβήτρια τον Ιούλιο του 2013· στη συνέχεια επανεξελέγητε για πενταετή θητεία τον Δεκέμβριο του 2014 και ξανά τον Δεκέμβριο του 2019. Ποια θεωρείτε τη σημαντικότερη συνεισφορά σας στη δεκαετή θητεία σας στο τιμόνι αυτού του ανεξάρτητου οργάνου;
Στη διάρκεια της θητείας μου ως Διαμεσολαβήτριας έγινε μια ευρύτερη χρήση στρατηγικών ερευνών για την αντιμετώπιση συστημικών ζητημάτων στη διοίκηση της ΕΕ. Πιστεύω ότι αυτή η προσέγγιση μας δίνει τη δυνατότητα να αντιμετωπίσουμε πιθανά προβλήματα σε ένα αρχικό στάδιο. Εξασφαλίζει επίσης ότι η εργασία μας ωφελεί περισσότερους ανθρώπους και όχι μόνο τους μεμονωμένους ενδιαφερόμενους.
Όσον αφορά συγκεκριμένα θέματα, είμαι περήφανη για το γεγονός ότι βοήθησα να τεθεί η διαφάνεια του Συμβουλίου στην ημερήσια διάταξη. Οι πολίτες της ΕΕ έχουν δικαίωμα να γνωρίζουν τι κάνουν οι εθνικές τους κυβερνήσεις στις Βρυξέλλες, ειδικά όταν θεσπίζουν νέους νόμους της ΕΕ που επηρεάζουν την καθημερινή ζωή των ανθρώπων.
